Εισαγωγικά

Ο ιατρός πρέπει να έχει στη διάθεσή του τη πλήρη προηγούμενη εικόνα της Υγείας  του ασθενούς, όπως αυτή καταγράφηκε κατά τις επαφές του ασθενούς με τους ασχολούμενους με τα θέματα υγείας, κάθε φορά που οι επαφές αυτές ήταν απαραίτητες (π.χ. περιστατικά ασθένειας, συμμετοχή σε διαδικασίες πρόληψης, σε διαδικασίες αγωγής και προαγωγής υγείας κλπ.).

Συστήματα που διαχειρίζονται τις πληροφορίες αυτές υπάρχουν σε όλες τις μονάδες Υγείας και επιβάλλονται τόσο από τη κείμενη νομοθεσία όσο και από την δεοντολογία. Τα συστήματα που βασίζονται σε καταγραφή με τη βοήθεια «χαρτιού και μολυβιού» (και την εκτεταμένη χρήση ειδικών εντύπων), δεν είναι σε θέση σήμερα να καλύψουν τις απαιτήσεις των ασχολούμενων με τα θέματα υγείας αλλά και των ίδιων των συστημάτων Υγείας. Η καταφυγή σε ηλεκτρονικά συστήματα, με την χρήση τηλεματικών τεχνολογιών (υπολογιστών δηλαδή και επικοινωνιακών υποδομών) είναι απολύτως αναγκαία, και προς αυτή τη κατεύθυνση κινούνται όλα τα συστήματα Υγείας.

Θέματα που σχετίζονται με την δυνατότητα του ασχολούμενου με τα θέματα υγείας να αξιοποιήσει τις πληροφορίες που αφορούν τον ασθενή, είναι τα ακόλουθα:

Ο κατάλογος αυτός δεν είναι κατ’ ανάγκη εξαντλητικός. Ο κάθε ασχολούμενος με τα θέματα υγείας θα μπορούσε να προσθέσει περισσότερα θέματα.

Σημείωση: Ορισμένα από τα κείμενα που ακολουθούν στηρίζονται στην έκδοση της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης  «Telemedicine Glossary» 3^η έκδοση 2001. Ειδικότερα, θέματα «αλληλεπίδρασης χρήστη-υπολογιστή» σελ 156-158, θέματα «ασφάλειας» σελ 277-279, θέματα «προτύπων» σελ 290-294

Ιατρική Πληροφορική

Ιατρική Πληροφορική είναι η επιστήμη η οποία «περιλαμβάνει τις θεωρητικές και πρακτικές διαστάσεις της επεξεργασίας πληροφοριών και επικοινωνιών και βασίζεται στις γνώσεις και την εμπειρία, η οποία προέρχεται από τις διεργασίες στην ιατρική και την φροντίδα υγείας» (van Bemmel JH, The structure of medical informatics. Med Inform 1984;9:175-80). Παρακαλούμε να σημειώσετε ότι ο συγκεκριμένος ορισμός δεν είναι μοναδικός.

Υπάρχουν και ολόκληρα βιβλία διαθέσιμα ...

Οι ιστοσελίδες  http://www.mieur.nl/mihandbook/r_3_3/handbook/home.htm, εξασφαλίζουν πρόσβαση στο βιβλίο «Medical Informatics» (Springer, 1997). Την ευθύνη δημιουργίας του βιβλίου έχουν οι εκδότες καθηγητές Jan H. van Bemmel, του Πανεπιστημίου του Rotterdam (the Netherlands) και Μark Α. Musen, του Πανεπιστημίου του Stanford (California, USA).

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι ιστοσελίδες Http://www.coiera.com , του καθηγητού Enrico Coiera, του Πανεπιστημίου New South Wales, Sydney (Australia), στις οποίες παρουσιάζεται το βιβλίο του «Guide to Medical Informhttp://www.lime.ki.se/atics, the Internet and Telemedicine»,(Chapman & Hall Medical, 1997).

Υπάρχουν και πλούσιες πηγές ...

Μπορείτε επίσης να δείτε σχετικά θέματα στις ιστοσελίδες Resource Centre, Information and Communications Technologies in Health, Office of Health and the Information Highway, Canadian Ministry of Health, στη δ/νση http://www.hc-sc.gc.ca/ohih-bsi/menu_e.html. Σημειώστε ότι ο Καναδάς είναι μια χώρα με εξαιρετική παράδοση καινοτομιών σε θέματα Υγείας.

Ίσως να βρείτε πολλά ενδιαφέροντα πράγματα στο Health Informatics Europe (a Europe-wide directory of people and organisations active in European health informatics and more ...), στη δ/νση http://www.hi-europe.info/wire/default.htm. Ως παράδειγμα αναφέρουμε το Department of Learning, Informatics, Management and Ethics of the Karolinska Institute ( http://www.lime.ki.se/ ). 

Απαιτήσεις Χρηστών

Ως χρήστες ενός συστήματος διαχείρισης φακέλων υγείας των πολιτών, έχετε μια σειρά από απαιτήσεις που θα πρέπει να ικανοποιεί το σύστημα, προκείμενου να καλύπτονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι ανάγκες του ιατρικού επαγγέλματος.

Οι απαιτήσεις των χρηστών είναι τα βασικά στοιχεία επί των οποίων στηρίζεται η αρχιτεκτονική του συστήματος.  Καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα χαρακτηριστικών. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των απαιτήσεων και όσο περισσότερο ευέλικτο θέλουμε να είναι το σύστημα, τόσο ποιο περίπλοκο θα είναι  και τόσο ποιο δύσκολο θα είναι να σχεδιαστεί, να κατασκευαστεί, να απομακρυνθούν οι αστοχίες του και να λειτουργήσει με αποτελεσματικό τρόπο. Συνέπεια αυτών θα είναι μεγάλες δαπάνες και μακρύς χρόνος ανάπτυξης.

Υπάρχουν πολλές τεχνικές που μπορούν να σας βοηθήσουν να εντοπίσετε και να ταξινομήσετε τις απαιτήσεις σας ως χρήστες. Αν σας ενδιαφέρει να μάθετε περισσότερα και να δείτε εμπράκτως πως γίνεται ο χειρισμός τέτοιων θεμάτων επισκεφθείτε τις σελίδες http://www.lboro.ac.uk/research/husat/respect/index.html#Menu του Ευρωπαϊκού ερευνητικού-αναπτυξιακού έργου RESPECT. Στις ιστοσελίδες αυτές θα βρείτε και το Εγχειρίδιο Προδιαγραφών των Απαιτήσεων Χρηστών (User Requirements Specification Handbook (688k)).

Αλληλεπίδραση Χρήστη – Υπολογιστή

Κάθε σύστημα ΗΦΥ θα πρέπει να εξασφαλίζει το μεγαλύτερο βαθμό χρηστικότητας (usability). Θέματα που σχετίζονται με τη χρηστικότητα του συστήματος είναι:

Η χρηστικότητα σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του συστήματος διεπαφής χρήστη-υπολογιστή και με την αντίδραση του χρήστη στο σύστημα αυτό. Σημαντικό επίσης στοιχείο είναι η φυσικότητα.

Οι τελικοί χρήστες πρέπει να εργάζονται σε ένα φυσικό περιβάλλον το οποίο είναι επεκτάσιμο και προσφέρει ένα διαισθητικό τρόπο για ταχεία πρόσβαση στα στοιχεία και τις υπηρεσίες. Οι γενικές αρχές που πρέπει να εφαρμόζονται κατά το σχεδιασμό ενός αλληλεπιδρώντος συστήματος, προκειμένου να προάγεται η χρηστικότητα, μπορούν να καταταχθούν σε τρεις κύριες κατηγορίες:

Ειδικότερα θέματα που πρέπει να τύχουν της προσοχής, κάτω από τις τρεις προαναφερθείσες κατηγορίες, είναι:

Ικανότητα εκμάθησης:      προβλεψιμότητα, συνθετική ικανότητα, εξοικείωση,

ικανότητα γενίκευσης, συνέπεια

Ευελιξία:                               έναρξη διαλόγου, δυνατότητα παρακολούθησης διαφορετικών αλληλουχιών, μετάβαση μεταξύ στοιχείων, ικανότητα αντικατάστασης τιμών, ικανότητα προσαρμογής στις ανάγκες του χρήστη

Ευρωστία:                             γνώση της κατάστασης του συστήματος, ικανότητα επανόρθωσης, δυνατότητα ανταπόκρισης, ικανότητα κάλυψης όλων των αναγκών 

Προκειμένου να παρουσιαστούν στους χρήστες τα στοιχεία ενδιαφέροντος με τον πλέον προσιτό και απλό τρόπο, είναι σημαντικό να χρησιμοποιηθεί ένας κατάλληλος συνδυασμός των προαναφερθέντων εννοιών. Οι βασικές απαιτήσεις για τις διεπαφές μπορούν να προσδιοριστούν μόνο κατόπιν λεπτομερούς ανάλυσης του περιεχομένου, των επιδόσεων και των διεργασιών, σε δεδομένο περιβάλλον. Ο τομέας της «αλληλεπίδρασης χρήστη – υπολογιστή», αναμένεται να είναι μια περιοχή επαναστατικών επιτευγμάτων. Οι τεχνολογίες αναγνώρισης φωνής και μετατροπής κειμένου σε φωνή, χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν διεπαφές φυσικής μορφής. 

Ασφάλεια 

 «Ασφάλεια» είναι ο συνδυασμός της διαθεσιμότητας, της εμπιστευτικότητας και της ακεραιότητας. Πρόκειται για ιδιότητες του λογισμικού που εμποδίζουν τη μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, είτε αυτή είναι τυχαία είτε προκλητή, σε προγράμματα ή δεδομένα.

«Παραβίαση της ασφάλειας» είναι η μη εξουσιοδοτημένη αποκάλυψη, τροποποίηση ή κατακράτηση πληροφοριών.

«Μηχανισμός ασφάλειας» είναι η λογική ή ο αλγόριθμος[1], ο οποίος θέτει σε λειτουργία όλα τα τμήματα των διαδικασιών ασφάλειας.

Τα Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας απειλούνται από τυχαία γεγονότα και προκλητές ενέργειες (δημοσιοποίηση πληροφοριών, κατακράτηση πληροφοριών ή υπηρεσιών, τροποποίηση πληροφοριών, απώλεια αξιοπιστίας / εγκυρότητας κλπ.). Κατά συνέπεια πρέπει να διατηρούν την ακεραιότητα (παρεμπόδιση μη εξουσιοδοτημένων μεταβολών), τη διαθεσιμότητα (παρεμπόδιση μη εξουσιοδοτημένης κατακράτησης) και την εμπιστευτικότητα (παρεμπόδιση μη εξουσιοδοτημένης δημοσιοποίησης) των πληροφοριών φροντίδας υγείας. Επί πλέον πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλες ιδιότητες, όπως η ακρίβεια, η εγκυρότητα και η ποιότητα.

Υπάρχει πληθώρα νομικών και κανονιστικών κειμένων (περιλαμβάνονται νόμοι, κατευθυντήριες γραμμές, οδηγίες και πρότυπα), που έχουν προταθεί από εθνικούς και διεθνείς φορείς και αναφέρονται σε θέματα ασφάλειας και προστασίας των δεδομένων.

Ειδικά αναφέρεται ο Ελληνικός Νόμος 2472 του 1997, που αφορά την «Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» (http://www.dpa.gr/law2472.htm )

Πληροφορίες για τα ισχύοντα νομικά κείμενα και ρυθμίσεις μπορεί να αναζητήσει κανείς στις ιστοσελίδες του Υπουργείου Υγείας  και Πρόνοιας http://www.mohow.gr, στις ιστοσελίδες της

Πρότυποποιηση και πρότυπα

Προτυποποίηση είναι οι δραστηριότητες που καθιερώνουν, σε σχέση με πραγματικά ή μελλοντικά προβλήματα, προβλέψεις για κοινή ή επαναλαμβανόμενη χρήση,  αποσκοπούν στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξεως σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Ποιο συγκεκριμένα, η δραστηριότητα συνίσταται από τις διεργασίες της διαμόρφωσης, έκδοσης και υλοποίησης προτύπων. Σημαντικά πλεονεκτήματα στης προτυποποίησης είναι βελτιώσεις στη καταλληλότητα των προϊόντων, διεργασιών και υπηρεσιών, προκειμένου να καλυφθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι, η άρση των εμποδίων στο εμπόριο και η διευκόλυνση της τεχνολογικής συνεργασίας.

Τα πρότυπα μπορεί να είναι:

(1)    συγκεκριμένος σχεδιασμός και χαρακτηριστικά κατασκευής ή προδιαγραφές λειτουργικών επιδόσεων ή συνδυασμός των προαναφερθέντων

(2)    ένα κείμενο, το οποίο καθιερώνεται κατόπιν συναινέσεως και γίνεται αποδεκτό από αναγνωρισμένη αρχή, και περιγράφει για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση, κανόνες, οδηγίες ή χαρακτηριστικά, για δραστηριότητες ή τα αποτελέσματά τους και αποσκοπούν στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξεως σε συγκεκριμένο πλαίσιο

 Τα πρότυπα στηρίζονται σε καθιερωμένα αποτελέσματα των επιστημών, της τεχνολογίας και της εμπειρίας. Αποσκοπούν στη προώθηση των βέλτιστων ωφελειών προς την κοινωνία.

Υπάρχουν διεθνή και εθνικά πρότυπα. Τα πρότυπα ωστόσο δεν είναι υποχρεωτικά!

«Πρότυπα φροντίδας» είναι νομικά πρότυπα που ορίζονται ως τα επίπεδα φροντίδας που παρέχονται από την πλειοψηφία των ιατρών, σε συγκεκριμένο κλινικό περιβάλλον. Σε περίπτωση ιατρικών σφαλμάτων, οι ενέργειες ενός ιατρού κρίνονται σε σχέση με το προεξάρχον πρότυπο φροντίδας.

Στην Ευρώπη υπάρχει αριθμός φορέων που διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στη προτυποποίηση και την εναρμόνιση των προτύπων. Το ίδιο συμβαίνει κα στη περίπτωση της προτυποποίησης στην τηλεματική στην Υγεία. Τον πλέον ενεργό ρόλο παίζει η Τεχνική Επιτροπή 251 της CEN (CEN/TC251).  

Πρόσφατα δημιουργήθηκε η Ένωση EHTEL (European Health Telematics). Πρόκειται να δημιουργήσει μια ομάδα εργασίας για θέματα προτυποποίησης από τη βιομηχανική και εμπορική οπτική του θέματος. Η EHTEL  θα λειτουργήσει επίσης ως εργαλείο προκειμένου ν δημιουργήσει και να «καταλύσει» τη γνώμη της βιομηχανίας, να διαδώσει πληροφορίες και να προάγει την εξάπλωση της Τηλεματικής στη Φροντίδα Υγείας στην Ευρώπη.

Πληροφορίες μπορούν να αντληθούν από τις ιστοσελίδες http://www.centc251.org και http://www.ehtel.org και http://www.iso.ch/meme/tc251.html   και http://www.mimetek.com

Ο φορέας προτυποποίησης στην Ελλάδα είναι ο ΕΛΟΤ (http://www.elot.gr).

Ενδιαφέροντα Σημεία Πληροφόρησης

Copyright 2002: Ασκληπιακό Πάρκο Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία ενημέρωση / Last modified: 04/23/04