Τα Ασκληπιεία της Αρχαίας Ελλάδας

Διασκευή από κείμενο του Σπύρου Μαρκέτου* στο ένθετο της Καθημερινής "Επτά Ημέρες" (12/10/1997), αφιερωμένο στην Ελληνική Ιατρική ανά τους αιώνες.

Τα Ασκληπιεία ήταν λατρευτικοί ναοί και μαζί θεραπευτικά κέντρα της αρχαίας Ελλάδας. 'Ηταν τεμένη λατρείας και ιατρικής βοήθειας αφιερωμένα στον Ασκληπιό. Δεν ήταν νοσοκομεία, αλλά θρησκευτικά καθιδρύματα, όπου ιερείς-θεραπευτές (οι λεγόμενοι Ασκληπιάδες) ασκούσαν ευεργετική ιαματική επίδραση, κυρίως σε άτομα που έπασχαν από ψυχοσωματικές διαταραχές. Η τελετουργική διαδικασία της προετοιμασίας των ασθενών (καθαριότητα, λουτρά, λήψη ιστορικού, καθορισμός δίαιτας, ελαφρές ασκήσεις, ψυχαγωγικό πρόγραμμα) χαλύβδωνε την πίστη και και ενίσχυε την εμπιστοσύνη τους για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας που γινόταν με εγκοίμηση (ονειρομαντεία) στο 'Αβατον ( ή Εγκοιμητήριον) των Ασκληπιείων. Καθοριστική, επίσης ήταν η συμβολή του φυσικού περιβάλλοντος και της τοποθεσίας στην οποία ήταν κτισμένοι οι μεγαλοπρεπείς ναοί (ειδυλλιακή θέα, υγιεινό κλίμα, μεγάλη ηλιοφάνεια, πλούσια βλάστηση, καθαρός αέρας, άφθονα ύδατα, εύφορη γη, ιαματικές πληγές) που προδιέθεταν ευνοϊκά τους πάσχοντες και συνέτειναν όχι μόνο στη μεγιστοποίηση του θεραπευτικού αποτελέσματος αλλά και στην έξαρση της λατρείας του Ασκληπιού...

Η λατρεία του Ασκληπιού που ξεκίνησε από τη Θεσσαλία (θεσσαλική καταγωγή) και την Πελοπόννησο (επιδαύριος καταγωγή), στη συνέχεια έγινε πανελλήνια και κυριάρχησε σ' ολόκληρη τη Μεσόγειο και τη Μικρά Ασία, έτσι ώστε να έχουν καταγραφεί συνολικά περισσότερα από 380 Ασκληπιεία.

Από το πλήθος των ονομαστών Ασκληπιείων, στα οποία συνέρρεαν προσκυνητές και άρρωστοι από ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, περιφημότερα ήταν:

• Το Ασκληπιείο της Τρίκκης που από πολλούς θεωρείται ότι ήταν το αρχαιότερο και επιφανέστερο ("Εστί δ' η μεν Τρίκκη, όπου το ιερόν του Ασκληπιού το αρχαιότερον και επιφανέστατον").
• Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου από το οποίο προήλθαν τα σημαντικότερα Ασκληπιεία, "Τα γαρ Ασκληπιεία τα επιφανέστατα γεγονότα εξ Επιδαύρου".
• Το Ασκληπιείο της Κω, το οποίο ο Στράβων αποκαλεί "σφόδρα ένδοξον και πολλών αναθημάτων μεστόν".
• Το Ασκληπιείο της Περγάμου του οποίου ο ναός κοσμείται από τρία χρυσά αγάλματα: τον Ασκληπιόν, της Υγείας και του Τελεσφόρου.

Η σημασία των επιγραφών των ιαμάτων, των αναθηματικών πλακών ή στηλών των Ασκληπιείων είναι πολύ μεγάλη γιατί αποτελούν την καλύτερη μαρτυρία για το συντελούμενο σε αυτά θεουργικό-θεραπευτικό έργο και επιβεβαιώνουν την εγκυρότητα των περιγραφών των αρχαίων συγγραφέων, των περιηγητών και των ιστορικών της ιατρικής.

Η ταχύτατη εξάπλωση της λατρείας του Ασκληπιού, ο οποίος στην ύστερη αρχαιότητα ανακυρήχθηκε "σωτήρας της οικουμένης", αποδίδεται στο γεγονός ότι - σε αντίθεση προς τους ολύμπιους θεούς - ανήκε στις κατ' εξοχήν παρήγορες θεότητες και είχε τη δύναμη να θεραπεύει τους αρρώστους και να παρατείνει τη ζωή των ανθρώπων. Τούτο άλλωστε καταφαίνεται από το σύμπλεγμα του Ασκληπιού με τον όφι (φίδι) και τη ράβδο (βακτηρία) που αποτελεί το έμβλημα της ιατρικής σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα. Ο όφις συμβολίζει τη μακροβιότητα και την ανανέωση, η ράβδος την υποστήριξη και την ανακούφιση των πασχόντων και το μεγαλοπρεπές σύνολο του οφιούχου Ασκληπιού, την ανθρωποσωτήρια δύναμη της θεϊκής του λατρείας που τον ανέδειξε, από τοπικό θεσσαλικό ήρωα σε παγκόσμιο ήρωα-προστάτη των ιατρών και των αρρώστων.

* Ο Σπύρος Μαρκέτος είναι Καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Δ.Ι.Ι.Κ. (Διεθνές Ιπποκρατικό 'Ιδρυμα Κω)