ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΠΑΡΚΟ ΑΘΗΝΩΝ

 

 

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

 

 

Δημήτριος Αγραφιώτης, Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας

Παναγιώτα Μάντη, Κοινωνιολόγος

 

 

 

 

Αθήνα, Μάϊος 1998

 

 

 

Περιεχόμενα

 

1. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

2.  Αντικείμενα Μελέτης

  2.1 Ανάπτυξη προφίλ περιοχής

  2.2 Διερεύνηση στάσεων και απόψεων

3. Επικονωνιακή πολιτική και συμμετοχικές διαδικασίες

4. Υλοποίηση δραστηριοτήτων

 

1. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Σχεδόν όλοι οι αναλυτές των κοινωνικών και πολιτιστικών πραγμάτων συμφωνούν ότι ο αιώνας μας χαρακτηρίζεται από μια έντονη και συνεχή μεταβολή. Αλλά και οι κάτοικοι του πλανήτη μας, ο καθένας χωριστά και όλοι μαζί , μπορούν πολύ εύκολα να αναφερθούν στο τρόπο (επώδυνο ή ευχάριστο) που βίωσαν και  βιώνουν τις ανακατατάξεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, σε τοπική ή διεθνή κλίμακα. Σε αυτή τη δίνη, το δίπολο “υγεία και αρρώστια” έχει τόσες πολλές διασυνδέσεις με τα συμβάντα, ώστε θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα από τα κύρια κατεξοχήν πεδία όπου είναι δυνατόν να ανιχνευθούν με σιγουριά η “φύση” των συμβάντων αυτών. Με μιαν άλλη έκφραση, “η υγεία και η αρρώστια” δεν αφορούν μόνο στους ειδικούς και στους αρρώστους, αλλά αποτελούν πόλους γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται πολλαπλές δράσεις από πολλόύς κοινωνικούς πρωταγωνιστές. {Αρκεί να αναφερθούν οι υγιεινές τροφές, οι εναλλακτικές θεραπείες, οι “τρελές αγελάδες”, η κρίση του κράτους -πρόνοιας, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι τρόποι ζωής (lifestyles), οι νέες ιατρικές τεχνολογίες που ξεπερνούν το παραδοσιακό πλαίσιο του γιατρού, της αρρώστιας, των νοσοκόμων, των φαρμάκων}.  Το γεγονός αυτό καθιστά το δίπολο “υγεία/αρρώστια”, όχι απλώς ένα στοιχείο της ατομικής και κοινωνικής ζωής, αλλά κρίσιμο παράγοντα αν όχι καταλύτη κοινωνικών και πολιτιστικών μεταβολών.

 

Οι κοινωνικές επιστήμες και ιδιαίτερα η Κοινωνιολογία, μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, έχει μελετήσει τις συνθήκες ανάδυσης και τις επιπτώσεις αυτών των μεταβολών και σε ένα βαθμό έχει συμβάλλει προς ορισμένες μεταβολές (π.χ την καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία, τη συστηματικότερη διερεύνηση των παραγόντων επιτυχίας ενός προγράμματος αγωγής υγείας). Η ενασχόληση της Κοινωνιολογίας με αυτό το πεδίο των ζητημάτων-προβλημάτων της επιτρέπει και να βελτιώσει και να διαμορφώσει μεθόδους έρευνας και να συσσωρεύσει εμπειρίες και γνώσεις [1].

 

Από το πλήθος  των κοινωνικών και πολιτιστικών διαστάσεων [2] μπορεί να απομονωθεί το πεδίο που αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών βιώνουν, αισθάνονται και αντιλαμβάνονται την υγεία και την αρρώστια, καθώς και στις σχέσεις που αναπτύσσουν οι πολίτες αυτοί με τους θεσμούς, τους επαγγελματίες υγείας και τα δρώντα πρόσωπα στο χώρο της υγείας. Η επιλογή είναι αυθαίρετη ωστόσο επιτρέπει να δειχτούν οι προσδοκίες, οι αγωνίες και οι ικανοποιήσεις (η μη ) των πολιτών σε σχέση με τη πολιτική της υγείας [3].

 

Ενδεικτικά αναφέρονται:

1.    Στις βιομηχανικές κοινωνίες ή τις τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες το πρόβλημα της υγείας και της αρρώστιας θεωρείται ένα από τα πιο κρίσιμα και σημαντικά προβλήματα που απασχολούν τα μέλη αυτών των κοινωνιών.

2.    Οικονομικο-κοινωνικές μεταβολές, καθώς και κοινωνικο-πολιτικές ανακατατάξεις έχουν δραματικές συνέπειες στην υγεία ατόμων και ομάδων- κρίση του κράτους πρόνοιας, ανεργία, κατάρρευση δομών Δημόσιας Υγείας στις πρώην κομμουνιστικές χώρες, κατάρρευση των κρατών λόγω επιδημιών και δημογραφικών πιέσεων.

3.    Σε κάθε κοινωνία μπορούν να συνυπάρχουν καταστάσεις που ανήκουν σε διάφορους τρόπους κοινωνικής οργάνωσης, έτσι καταστάσεις   “κοινωνίας της αφθονίας” συνυπάρχουν με καταστάσεις κοινωνίας της “φτώχειας”, ή “ασφάλειας και επικινδυνότητας”. Καμμία χώρα του πλανήτη (οικονομικά πλούσια ή φτωχή) δεν αποφεύγει την εξαθλίωση, τη μιζέρια και τον πόνο και ένα είδος, δηλαδή, παγκοσμιοποίησης (globalisation) του “κακού” και του “αρνητικού” σε παραλληλία με την παγκοσμιοποίηση της “πληροφορίας” και της “κατανάλωσης”.

4.    Επίσης, σε κάθε κοινωνία δημιουργείται μια άνιση κατανομή παραγόντων που καθορίζουν την υγεία, ώστε την ίδια στιγμή τμήματα του πληθυσμού να αποκλείονται από το σύστημα υγείας και άλλα τμήματα να απολαμβάνουν υπηρεσίες υψηλής επιστημονικής στάθμης. Δημιουργούνται έτσι ζώνες σε πλανητικό επίπεδο, πέρα από τα κρατικά σύνορα, όπου η υγεία μοιάζει περισσότερο με καταναλωτικό αγαθό και σημείο κοινωνικής διαφοροποίησης, όπου η υγεία επιτυγχάνεται με δυσκολία και με ορθή οργάνωση και όπου η υγεία αποτελεί ανέφικτο στόχο και σχεδόν “δώρο” της μοίρας.

5.    Οι κάτοικοι των οικονομικά ή τεχνολογικά ισχυρών κρατών δεν θεωρούν ότι η υγεία αποτελεί ένα δικαίωμα, αλλά πιστεύουν, ότι οι ίδιοι μπορούν να παίξουν ένα πιο δυναμικό ρόλο και απαιτούν μια πιο “ολιστική” - “ανθρωπιστική” μεταχείριση της αρρώστιας και διεκδικούν έναν πιο κοινωνικά καθορισμένο μηχανισμό ελέγχου των δυνατοτήτων της επιστήμης και της τεχνολογίας.

6.    Στις βιομηχανικές ή μεταβιομηχανικές κοινωνίες αναπτύσσονται νέες μορφές κοινωνικής δράσης και νέες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης σε συμπληρωματικότητα ή και σε αντίθεση, σε μερικές περιπτώσεις, με τις επίσημες πολιτικές υγείας και πρόνοιας. Ετσι αναγνωρίστηκε η σημασία των ομάδων αυτοβοήθειας (self-help groups), ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης και των εθελοντών για νοσηλεία στο σπίτι.

7.    Οι νέες τεχνολογίες για την τεχνητή αναπαραγωγή του ανθρωπίνου είδους έθεσαν θεμελιακά ερωτήματα για το τι είναι “υγεία”, “περίθαλψη”, “αρρώστια”, “ιατρική ευθύνη”, “κοινωνική ευθύνη”.

 

Από την προηγούμενη ενδεικτική παράθεση ζητημάτων και θεμάτων κοινωνιολογικής υφής διαφαίνεται ότι η σύλληψη και η προοπτική του Ασκληπιείου Πάρκου Αθηνών (Α.Π.Α) συμπτίπτει με θεμελιακές αλλαγές. Το Α.Π.Α για να διεκδικήσει την υπόστασή του καθεαυτή [4], και το τίτλο του αντάξιου των προκλήσεων των καιρών, θα πρέπει να λειτουργήσει ως ένα οιονεί πειραματικό πεδίο - κοινωνικό εργαστήριο υγείας όπου:

(i)  καλλιεργείται ένας συνεχής διάλογος μεταξύ θεσμών, ομάδων, επαγγελματιών και ατόμων-πολιτών

(ii) νέες μορφές στρατηγικής δράσης δοκιμάζονται, αξιολογούνται και αποτιμόνται

(iii) πρότυπα κοινωνικής αλληλεγγύης και συμμετοχής μορφοποιούνται και ελέγχονται ως προς την εμβέλεια τους και την αποτελεσματικότητά τους

(iv) το πνεύμα της διεπιστημονικής και πολυεπιστημονικής προσέγγισης αναπτύσσεται και οι γνωσιακές (cognition) δυσκολίες θεωρούνται ως ευκαιρίες ξεπεράσματος και όχι τελεσίδικα εμπόδια

(v) το δίπτυχο : υγεία και αρρώστια εννοείται ως άνοιγμα προς άλλους χώρους, όπως η τέχνη και οι πολιτιστικοί προσανατολισμοί των σύγχρονων κοινωνιών, δημιουργώντας έτσι τις συνθήκες για την ανάδυση της καινοτομίας σε όλες τις μορφές της.

 

 

2. Αντικείμενα Μελέτης

Η δημιουργία του Ασκληπείου Πάρκου Αθηνών είναι ένα πεδίο στο οποίο μπορεί να εκδηλωθεί η δημιουργικότητα και η φαντασία ενός συνόλου κοινωνικών πρωταγωνιστών : ασθενών, γιατρών, διοικητικών στελεχών, μη κυβερνητικών οργανώσεων, καλλιτεχνών,κα. Η επιτυχία του εγχειρήματος όμως  εξαρτάται πρώτα από όλα από τον τρόπο πρόσληψης μιας τέτοιας δυνατότητας, την επιθυμία για δράση και τους μηχανισμούς “κατανοήσεων” και μάθησης, και στην συνέχεια από την ικανότητα στάθμισης  τόσο των δυνατοτήτων των διάφορων κοινωνικών ομάδων όσο και των περιορισμών και των δυσκολιών που πιθανώς να αναδυθούν στην πορεία υλοποίησης του. Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται  απαραίτητη τόσο η καταγραφή των θεσμών και των ομάδων που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στο χώρο όσο και των περιορισμών και των δυσκολιών που πιθανώς να αναδυθούν στην πορεία υλοποίησης του Προγράμματος.

 

2.1. Ανάπτυξη  προφίλ περιοχής

Το προφίλ της περιοχής πρέπει να περιλαμβάνει :

·       προσδιορισμό και καταγραφή  των εμπλεκόμενων φορέων σε όλα τα επίπεδα (Υπουργεία, Οργανισμούς, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Νοσοκομεία, Εθελοντικές Οργανώσεις ή Κινήσεις πολιτών κ.α. καθώς και των διαθέσιμων πόρων τους (ανθρώπινων, οικονομικών και υλικών), οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην καλύτερη υλοποίηση της ιδέας.

·       προσδιορισμό και καταγραφή της διαθεσιμότητας και της γεωγραφικής θέσης  των σημερινών εγκαταστάσεων (νοσοκομεία, πάρκα, χώροι άθλησης ή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων)

·       ανάλυση της χρήσης (αριθμός ατόμων) και των υπηρεσιών που παρέχονται

 

Η ανάπτυξη του προφίλ της περιοχής θα βοηθήσει στο να:

·       σκιαγραφηθούν οι υπηρεσίες που παρέχονται 

·       διαφανούν ενδεχόμενα κενά στην παροχή υπηρεσιών ή στις πληροφορίες που υπάρχουν για αυτές

·       προωθηθούν συγκεκριμένες ενέργειες και αναπτυχθούν παρεμβάσεις βασισμένες σε εκφρασμένες (ή μή) ανάγκες.

 

 

2.2  Διερεύνηση στάσεων και απόψεων

Για να αναγνωρισθούν τα κενά στην παροχή υπηρεσιών θα πρέπει να διερευνηθούν οι απόψεις  και οι στάσεις τόσο του γενικού πληθυσμού όσο και των επαγγελματιών και επιστημόνων. Οι ίδιες ομάδες θα πρέπει να λάβουν μέρος στο διάλογο που θα αναπτυχθεί για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων και την ανάπτυξη των προδιαγραφών των υπηρεσιών που παρέχονται. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να διερευνηθούν οι απόψεις :

·       του γενικού πληθυσμού που:

- επισκέπτεται ασθενείς σε νοσοκομειακή μονάδα

- κάνει χρήση αθλητικών εγκαταστάσεων ή

- κάνει χρήση χώρων αναψυχής

·       των αρμόδιων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που είναι υπεύθυνοι για ζητήματα

- κοινωνικής μέριμνας

- χωροταξίας και περιβάλλοντος

- ελεύθερου χρόνου

- κέντρων νεότητας

·       των επαγγελματιών υγείας των νοσοκομείων

- νοσοκομειακών γιατρών

- νοσηλευτικού προσωπικού

καθώς και αυτών που δουλεύουν στον ιδιωτικό τομέα

·       των εθελοντικών οργανώσεων  ή “συσπειρώσεις” πολιτών με ενδιαφέρον για τα κοινά

 

3.  Επικοινωνιακή πολιτική και συμμετοχικές διαδικασίες

Παράλληλα με τις προαναφερόμενες διαδικασίες θα πρέπει να υπάρξει και μια γενικότερη κίνηση ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για τις αρχές και τις φιλοσοφικές προεκτάσεις του Ασκληπείου Πάρκου. Η κίνηση συτή μπορεί να περιλαμβάνει μια σειρά διαφορετικών δραστηριοτήτων όπως:

- διαγωνισμούς (ζωγραφικής, εκθέσεως ιδεών, παραγωγής video,κα) στα σχολεία με θέμα το Ασκληπιείο Πάρκο

- πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα διαγωνισμό φωτογραφίας με θέμα τον χώρο του Ασκληπιείου ή τα αρχαία Ασκληπεία της Ελλάδας

- ανακοινώσεις σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς

- δημιουργία ομάδων συζήτησης κατά επάγγελμα (focus group) με σκοπό την έκφραση ιδεών, αντιπαραθέσεων  και προτάσεων για την υλοποίηση της ιδέας.

- χρήση πολυμέσων διαδικασία τοπική κοινωνία-δημοκρατία

 

Τέλος θα μπορούσαν να δοκιμαστούν νέοι μέθοδοι κοινωνικής συμμετοχής, οι οποίες σαν κύριο στόχο έχουν την άμεση εμπλοκή και συμμετοχή των κοινωνικών πρωταγωνιστών στην έρευνα και σε δραστηριότητες αποτίμησης και αξιολόγησης. Οι πιο σημαντικές από τις μεθόδους αυτές είναι τα εργαστήρια σεναρίων (scenario’s workshop) και οι συσκέψεις συναίνεσης (consensus conferences).

 

4. Υλοποίηση δραστηριοτήτων

Η υλοποίηση των προαναφερόμενων δραστηριοτήτων πρέπει να γίνει σταδιακά. Προτείνεται το παρακάτω χρονοδιάγραμμα και η εκτίμηση του κόστους τους.

 

α. Δράση : Μελέτη/Ερευνα για την αποτύπωση του κοινωνικού χάρτη (προσδιορισμός και καταγραφή των εμπλεκόμενων φορέων  και στοιχεία για την υπόστασή τους)

Τρόπος υλοποίησης: ερωτηματολόγια, προσωπικές συνεντεύξεις, μετα-ανάλυση στοιχείων από έρευνες που ήδη έχουν υλοποιηθεί. Θα δημιουργηθεί σχετική βάση δεδομένων.

Χρονική Διάρκεια : 6 μήνες

Κόστος : 5.000.000

 

β. Δράση : Διερεύνηση στάσεων και απόψεων των εμπλεκόμενων φορέων

1. Τρόπος υλοποίησης : εργαστήρια σεναρίων

     Χρονική Διάρκεια :3 ημέρες

     Κόστος : 2.500.000

 

2.  Τρόπος υλοποίησης : σύσκεψη συναίνεσης

      Χρονική Διάρκεια :3 ημέρες

      Κόστος : 3.500.000

3.     Τρόπος υλοποίησης : ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις στο γενικό πληθυσμό που κάνει χρήση ήδη υπαρχόντων εγκαταστάσεων

      Χρονική Διάρκεια : 4 μήνες

      Κόστος : 5.000.000

 

γ. Δράση : Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινότητας

1. Τρόπος υλοποίησης : διαγωνισμούς (ζωγραφικής, φωτογραφίας,κλπ)

ανάμεσα στα σχολεία

     Χρονική Διάρκεια :3 μήνες

     Κόστος : 2.000.000

2. Τρόπος υλοποίησης : ανακοινώσεις σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς

σταθμούς

     Χρονική Διάρκεια : 2 μήνες

     Κόστος : 1.000.000

 

Πίνακας με αλληλουχία των δράσεων

 

       ΔΡΑΣΗ/ΜΗΝΑΣ

1-2

3-4

5- 6

7-8

9-10

11-12

α)

Καταγραφή φορέων

 

 

 

 

 

 

 

Συλλογή  και ανάλυση στοιχείων

 

 

 

 

 

 

Δημιουργία βάσης δεδομένων

 

 

 

 

 

 

β) 

Διερεύνηση στάσεων και απόψεων

 

 

 

 

 

γ)

Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση κοινότητας

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

[1]. Δ. Αγραφιώτης,"Τάσεις και προοπτικές της Ελληνικής Κοινωνιολογίας της Υγείας", Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής,13,6,1996,525-33

 

[2] Δ.Αγραφιώτης,"Κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις της υγείας και της αρρώστιας", Λίτσας, Αθήνα,1988

 

[3] S. Nettleton,"The Sociology of Health and Illness", Polity Press, Cambridge,1995

 

[4] Σ.Χατζηκοκόλη-Συράκου,"Χωροθέτηση Ασκληπιείων. Μια κατανόηση των χωροθετικών αρχών στις σύγχρονες ποιοτικές αναζητήσεις του χώρου υγείας", Το Σύγχρονο Νοσοκομείο,2,3,1996,19-23

 

 

Πρόσθετη Βιβλιογραφία

- "H Ταυτότητα Υγείας της Πάτρας", Γραφείο "Υγιείς Πόλεις", Δήμος Πατρέων,1997

- A.Tsouros ed. "Healthy Cities Project : a project becomes a movement" ,World Health Organization,1990

- Alma Atta 1978: "Primary Health Care", Geneva,WHO 1978 ("Health for All", Series, No1)

- "Targets for Health for All". Copenhagen, WHO Regional Office for Europe,1985

- Ottawa Charter for Health Promotion. Health Promotion, 1 (4): iii-v (1986)

- "Urban Ecology for the future. An European Awareness Scenario Workshop. Working and promotional tools for national monitors and cities" Danish Board of Technology, 1993